PHẦN 5
Đồng chí Nguyễn Hữu Thọ - Biểu tượng Đại đoàn kết toàn dân tộc
Đồng chí Nguyễn Hữu Thọ sinh ngày 10/7/1910
tại quận Trung Quận, tỉnh Chợ Lớn (nay thuộc huyện Bến Lức, tỉnh Long An),
trong một gia đình công chức trung lưu.
Khi 11 tuổi, Nguyễn Hữu Thọ được gia đình gửi
sang Pháp học tại Trường trung học Mignet tại thị trấn Aix-en-Provence. Năm
1932, Nguyễn Hữu Thọ tốt nghiệp loại xuất sắc và nhận bằng Cử nhân Luật tại
đây. Năm 1933, Nguyễn Hữu Thọ trở lại Việt Nam, về tỉnh Tiền Giang sống cùng
cha mẹ và mở Văn phòng đầu tiên tại Mỹ Tho, sau đó mở thêm Văn phòng tại Vĩnh
Long, Cần Thơ. Ở tuổi 30, với tài năng và sự chính trực bảo vệ lẽ phải, bảo vệ
người yếu thế, luật sư Nguyễn Hữu Thọ đã nổi tiếng khắp Nam Kỳ.
Trong thời gian sống và học tập tại nước Pháp,
mặc dù không được gặp nhưng Nguyễn Hữu Thọ được biết những hoạt động của Nguyễn
Ái Quốc và có ý thức đi theo con đường cách mạng của Người. Luật sư Nguyễn Hữu
Thọ từng bộc bạch: “Điều may mắn và cũng là niềm hạnh phúc lớn nhất đối với tôi
là được đi theo con đường của Chủ tịch Hồ Chí Minh, được người dẫn dắt từ khi lớp
thanh niên trí thức chúng tôi còn bàng hoàng trước ngã ba đường trong đêm dài
nô lệ”. Do vậy, ông tham gia kháng chiến theo lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí
Minh bằng vị trí của người trí thức hành nghề luật.
Khi kháng chiến ở Nam Bộ bùng nổ, chính quyền
thực dân bổ nhiệm luật sư trẻ Nguyễn Hữu Thọ làm Chánh án Tòa án dân sự tỉnh
Vĩnh Long nhưng ông vẫn bí mật liên lạc với kháng chiến. Luật sư Nguyễn Hữu Thọ
được Ủy ban Hành chính Kháng chiến Nam Bộ bí mật đón ra căn cứ kháng chiến ở
Đồng Tháp Mười và đề nghị ông: Dù làm bất cứ việc gì ở vùng tạm chiếm, cũng
phải tìm cơ hội giúp đỡ đồng bào, giúp đỡ kháng chiến. Ông xem đây là chuyến đi
đổi đời và từ đây ông chính thức trở thành người của kháng chiến hoạt động
trong lòng địch theo yêu cầu của cách mạng.
Đầu năm 1947, luật sư Nguyễn Hữu Thọ từ bỏ
chức Chánh án Tòa án Vĩnh Long của địch, đưa gia đình lên Sài Gòn mở Văn phòng
luật sư riêng tại 152 đường Charlesde Gaulle (nay là đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa).
Tại Sài Gòn, luật sư Nguyễn Hữu Thọ cùng những nhà trí thức lớn của thành phố
đưa ra bản Tuyên ngôn đòi Chính Phủ Pháp chấm dứt chiến tranh xâm lược, đàm
phán với Chính phủ kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh để lập lại hòa bình
trên cơ sở độc lập, tự do của nước Việt Nam mới.
Ngày 16/10/1949, tại Sài Gòn, tổ chức đã bí
mật kết nạp luật sư Nguyễn Hữu Thọ vào Đảng.
Cuối năm 1949, đầu năm 1950, phong trào đấu
tranh đòi dân sinh, dân chủ phản đối chính phủ bù nhìn của Bảo Đại diễn ra sôi
nổi; trí thức và học sinh, sinh viên Sài Gòn - Chợ Lớn bị chính quyền thực dân
Pháp đàn áp dã man, học sinh Trần Văn Ơn bị bắn chết trong cuộc biểu tình ngày
9/1/1950. Thay mặt các giới đồng bào, luật sư Nguyễn Hữu Thọ đứng ra chủ trì lễ
truy điệu trò Trần Văn Ơn, kêu gọi đồng bào đoàn kết đấu tranh chống chính
quyền thực dân, chống đàn áp.
Năm 1950, luật sư Nguyễn Hữu Thọ đã vận động
các luật sư tiến bộ đứng ra biện hộ cho 22 trí thức của Ban Chấp hành Mặt trận
Liên - Việt Sài Gòn - Chợ Lớn, đòi tòa án thực dân xử trắng án cho những trí
thức yêu nước.
Đặc biệt, ngày 16/3/1950, khi hai tàu chiến Mỹ
cập cảng Sài Gòn, công khai ủng hộ cuộc chiến tranh xâm lược của thực dân Pháp,
thì luật sư Nguyễn Hữu Thọ vận động nhân dân Sài Gòn - Chợ Lớn tổ chức cuộc mít
tinh lớn với hàng chục vạn người tham gia phản đối sự có mặt của quân đội Mỹ trên
đất nước ta.
Trong giai đoạn lịch sử này, luật sư Nguyễn Hữu Thọ nổi lên như một biểu tượng, linh hồn của phong trào đấu tranh đòi dân sinh, dân chủ ở Sài Gòn - Chợ Lớn và của cả miền Nam đang bị thực dân Pháp xâm lược. Năm 1950, lo sợ trước uy tín và tầm ảnh hưởng của ông, chính quyền thực dân tổ chức bắt luật sư nhưng không dám đưa ra xét xử công khai mà bí mật dùng máy bay đưa ông ra vùng Tây Bắc, lưu đày biệt xứ, giam lỏng tại Bản Giẳng thuộc tỉnh Lai Châu, một vùng xa xôi hẻo lánh, cách thị xã Lai Châu ba ngày đường đi bộ. Tháng 10/1952, kẻ địch buộc phải trả tự do cho luật sư. Từ đây cho đến khi kết thúc cuộc kháng chiến chống Pháp, luật sư Nguyễn Hữu Thọ tiếp tục hoạt động trong phong trào đấu tranh công khai ở Sài Gòn - Chợ Lớn.
Sau chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ, Hiệp định Genève được ký kết. Tại Sài Gòn - Chợ Lớn, luật sư Nguyễn Hữu Thọ làm Phó Chủ tịch điều hành mọi hoạt động của Phong trào bảo vệ hòa bình, tổ chức cuộc mít tinh, diễu hành lớn với khoảng 50.000 người tham gia mừng hòa bình, ủng hộ Hiệp định Genève. Không khuất phục được ông và các trí thức yêu nước, cuối cùng, Luật sư Nguyễn Hữu Thọ, giáo sư Nguyễn Văn Dưỡng và ba người khác trong Phong trào hòa bình bị chính quyền Ngô Đình Diệm chuyển thẳng ra quản thúc ở Tuy Hòa, Phú Yên và bị giam giữ ở đây tới 6 năm rưỡi.
Sau này, phải đến lần giải thoát thứ ba, năm 1961, cách mạng mới đón được luật sư từ Phú Yên về căn cứ Bắc Tây Ninh. Sau đó ông được bầu làm Chủ tịch Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam và giữ chức vụ này liên tục trong 15 năm cho đến khi thống nhất đất nước.
Đại thắng mùa xuân 30/4/1975 lịch sử, luật sư
Nguyễn Hữu Thọ trở lại Sài Gòn để bắt tay vào xây dựng chính quyền mới và chuẩn
bị cho công cuộc thống nhất nước nhà. Năm 1976, ông được bầu làm Phó Chủ tịch
nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, sau đó giữ chức quyền Chủ tịch nước,
ký lệnh công bố Hiến pháp 1980, Năm 1981, ông là Chủ tịch Quốc hội kiêm Phó Chủ
tịch Hội đồng Nhà nước nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Năm 1988, luật sư Nguyễn Hữu Thọ được cử làm
Chủ tịch Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Và năm 1994,
ông được suy tôn là Chủ tịch danh dự Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.
Do tuổi cao sức yếu, ngày 24/12/1996, luật sư
Nguyễn Hữu Thọ qua đời tại Thành phố Hồ Chí Minh, hưởng thọ 86 tuổi.
Cả cuộc đời, luật sư Nguyễn Hữu Thọ đã hiến
dâng cho đất nước, vì độc lập dân tộc, thống nhất Tổ quốc, vì hạnh phúc của
nhân dân. Ghi nhận những cống hiến của ông, tại lễ quốc tang, đồng chí Võ Văn
Kiệt - Ủy viên Bộ Chính trị, Thủ tướng Chính phủ thay mặt Đảng - Nhà nước đã
nêu bật những cống hiến của ông cho đất nước: “Luật sư Nguyễn Hữu Thọ là một
trí thức yêu nước, một nhà hoạt động chính trị và xã hội mà tiếng tăm vươn khỏi
ranh giới quốc gia, là một luật sư tài năng, một ngọn cờ tập họp quần chúng đầy
uy tín, một người Việt Nam trung kiên, một nhân cách khả kính”[2].
Luật sư Nguyễn Hữu Thọ đã được Đảng và Nhà
nước ta tặng Huân chương Sao Vàng và nhiều huân chương, huy chương cao quý; Nhà
nước Liên Xô tặng giải thưởng quốc tế mang tên Lênin và Huân chương Hữu nghị;
Nhà nước Cuba tặng Huân chương Đoàn kết chiến đấu; Nhà nước Bungari tặng giải
thưởng Dimitrov, Hội đồng hòa bình thế giới tặng Huân chương Jolio Cunie.
Để tưởng nhớ luật sư Nguyễn Hữu Thọ, nhiều
thành phố, thị xã trong cả nước, đặc biệt là các tỉnh Nam Bộ đều có đường phố
mang tên Nguyễn Hữu Thọ.
Tại Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay có đường
Nguyễn Hữu Thọ nối từ quận 4 qua quận 7 và huyện Nhà Bè. Là một phần trong
tuyến đường Bắc – Nam, kéo dài từ Quốc lộ 22 đến Khu công nghiệp Hiệp Phước, đường
Nguyễn Hữu Thọ có chiều dài khoảng 14km, có 4 làn xe, bắt đầu từ cầu Kênh Tẻ và
kết thúc tại Khu công nghiệp Hiệp Phước. Con đường được khởi công năm 2002 và
được nâng cấp vào năm 2015. Đây là cung đường huyết mạch kết nối khu nam Sài
Gòn, mỗi ngày đều đón một lượng lớn xe lưu thông từ các tỉnh miền tây và người
dân di chuyển vào trung tâm thành phố. Ngoài đường Nguyễn Hữu Thọ, nhiều trường
học cũng được vinh dự mang tên vị Chủ tịch Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam
Việt Nam.
Phòng Lý luận chính trị - Lịch sử Đảng
Ban Tuyên giáo Thành ủy TPHCM