Vị tướng lĩnh – nhà yêu nước Trần Xuân Soạn
Trần Xuân Soạn (1849-1923), là vị tướng lĩnh và nhà yêu nước dưới thời nhà Nguyễn trong lịch sử Việt Nam, danh cả đời để cống hiến, một lòng hy sinh chống giặc ngoại xâm, bảo vệ độc lập của đất nước.
Trần Xuân Soạn là người làng Thọ Hạc (nay là phường Đông Thọ, huyện Đông Sơn, thành phố Thanh Hóa), tỉnh Thanh Hóa. Ông xuất thân trong một gia đình nông dân nghèo. Đến tuổi trưởng thành, do có sức khỏe, nhanh nhẹn và ưa võ nghệ, ông đi tòng quân thay cho con một phú hào trong làng để lấy tiền nuôi gia đình. Trong quân ngũ, vì có sức khỏe và mưu trí dũng cảm, ông đã lập nhiều chiến công xuất sắc trong việc tiễu phỉ ở đất Bắc, ông được thăng chức phó lãnh binh. Sau đó, Trần Xuân Soạn làm phó đề đốc Bắc Ninh, và được thăng làm phó đề đốc Kinh thành.
Năm 1884, vua Hàm Nghi lên ngôi, Trần Xuân Soạn được điều về Huế để cùng phái kháng chiến lo phòng giữ kinh thành. Đầu tháng 4 năm 1885, ông cùng tướng Tôn Thất Thuyết đánh thực dân Pháp đóng ở đồn Mang Cá trong trận Kinh thành Huế. Khi đó, trong triều đình có hai phái chủ hòa và chủ chiến, quan điểm không thống nhất. Tôn Thất Thuyết đại diện cho phái chủ chiến đã lập ra Phấn nghĩa quân, giao cho những người tin cậy tham dự vào việc hiểu dụ những người có tinh thần chiến đấu chống Pháp để tuyển dụng vào lính, chia thành các vệ đội, cho luyện tập cẩn thận để khi cần thì dùng đến. Tôn Thất Thuyết đã tin tưởng giao cho Trần Xuân Soạn chỉ huy đội quân này.
Hình ảnh bờ thành đồn Mang cá ở Huế. Trần Xuân Soạn cùng tướng Tôn Thất Thuyết đánh thực dân Pháp trong trận Kinh thành Huế.
Đêm mồng 4 rạng mồng 5 tháng 7 năm 1885, Trần Xuân Soạn cùng phái chủ chiến do Tôn Thất Thuyết và Nguyễn Văn Tường đứng đầu, lệnh cho binh sĩ đồng loạt nả đại bác vào tòa Khâm Sứ và đồn Mang Cá, là hai địa điểm đóng quân của quân Pháp. Bị đánh bất ngờ, đối phương chỉ lo cố thủ. Đến khi trời sáng, họ mới tổ chức đánh trả. Trước sự phản công dữ dội của quân Pháp, quân triều đình không giữ được thành, cả hai đạo quân của triều đình ở bên trong và bên ngoài chống không nổi và tan vỡ.
Trấn Bình Đài (hay còn gọi là Đồn Mang Cá) nằm ở vị trí Đông Bắc Kinh thành Huế, nơi xảy ra trận đánh giữa quân triều Nguyễn do Tôn Thất Thuyết và Trần xuân Soạn chỉ huy với quân Pháp ngày 7/5/1885.
Thất bại, Tôn Thất Thuyết phò vua Hàm Nghi chạy ra sơn phòng Quảng Trị, ban chiếu Cần Vương; còn Trần Xuân Soạn cùng Phạm Bành, Đinh Công Tráng đi xây dựng cứ điểm Ba Đình (Thanh Hoá), tiếp tục chỉ đạo cuộc kháng chiến. Theo sự phân công, ông đóng quân ở phủ Quảng Hóa để hỗ trợ cho căn cứ Ba Đình, và giữ mối hiện hệ giữa Ba Đình và Mã Cao.
Đầu năm 1887, Ba Đình và Mã Cao thất thủ, Trần Xuân Soạn rút quân lên Điềm Lư, châu Quan Hoá (nay là huyện Bá Thước) xây dựng lại lực lượng.
Thấy Trần Xuân Soạn cứng cỏi quá, quân Pháp đào mồ lấy cốt cha ông thiêu hủy ở giữa đường, cốt để lung lạc ý chí, dụ ông ra hàng, nhưng không thành công. Ít lâu sau, ông sang Long Châu (Quảng Tây, Trung Quốc) gặp Tôn Thất Thuyết để bàn chuyện xin viện trợ và tổ chức lại lực lượng, nhưng rồi bị mắc kẹt luôn ở bên đó. Ở Long Châu, ông đã tổ chức được mấy toán quân, và nhiều lần về hoạt động ở biên giới.
Năm Quý Hợi (1923), Trần Xuân Soạn mất tại Long Châu, thọ 74 tuổi.
Không chỉ Trần Xuân Soạn mà cả gia đình ông đều là những nhà yêu nước bất khuất. Em trai ông là Trần Xuân Huấn cũng tham gia kháng chiến và hy sinh, người con trai thứ hai của ông là Trần Xuân Kháng cũng tham gia tích cực phong trào chống Pháp, rồi bị địch bắt giam, quản thúc. Có thể nói, Trần Xuân Soạn và cả gia đình đã một lòng hy sinh vì nghĩa lớn chống giặc ngoại xâm, bảo vệ độc lập dân tộc.
Ngày nay, tên của vị chí sĩ yêu nước Trần Xuân Soạn được đặt cho nhiều con đường và trường học trên khắp cả nước. Đường Trần Xuân Soạn ở Quận 7 chúng ta là con đường chạy qua các phường: Tân Thuận Đông, Tân Thuận Tây, Tân Kiểng, Tân Hưng và toàn bộ khu Nam Sài Gòn. Nơi đây nhà cửa và dự án đô thị mới đông đúc, nhộn nhịp nhưng vẫn còn đó những hình ảnh mang đậm sắc thái sinh hoạt của ngày cũ xa xưa: các ghe thương hồ miền Tây ngày ngày chở nông sản lên xếp hàng dọc tuyến kinh, những ngày giáp Tết, từ cầu Tân Thuận kéo dài đến dạ cầu kinh Tẻ rực rỡ hoa kiểng Tết từ các miệt vườn đồng bằng Nam Bộ ríu rít mời chào như nhắc lại những kí ức ngày xưa của một Sài Gòn sông nước…
(Trích nguồn: website ditichlichsuvanhoa.com, thuvienlichsu.com)